O literaturze szachowej w skrócie

Myślę, że szachistów poważnie podchodzących do gry, nie trzeba przekonywać o potrzebie zapoznania się choćby z podstawową literaturą szachową. Bez znajomości teorii gry (debiutów, gry środkowej i końcówek) nie ma mowy o podnoszeniu swoich kwalifikacji szachowych. Sama gra nie wystarczy, trzeba ją poprzeć studiami literaturowymi. To oczywiście czasochłonne zajęcie, wymagające samodyscypliny i systematyczności. Nie każdemu to odpowiada, dlatego współcześnie mamy całą rzeszę szachistów-amatorów, dla których liczą się tylko blitze rozgrywane na portalu kurnik.pl. Te partie grane są na ilość, bez późniejszej analizy i jakichkolwiek głębszych przemyśleń dotyczących celowości wybranych debiutów, planu rozgrywki, czy popełnionych błędów. Trudno to nazwać przemyślanymi szachami.

Śledząc rozmowy prowadzone na różnych szachowych forach dyskusyjnych zauważam, że cyklicznie co jakiś czas pojawiają się nieśmiertelne pytania w rodzaju „jakie książki szachowe polecacie dla początkującego (albo nieco zaawansowanego) szachisty?”. To ważne pytanie obrazuje istnienie problemu, którego rozwiązanie powinno leżeć w gestii instytucji sprawującej pieczę nad życiem szachowym w Polsce. Chodzi oczywiście o PZSzach, który powinien zamieścić na swojej stronie internetowej spis polecanych podręczników z podziałem na teorię debiutów, taktykę, strategię, końcówki, analizę partii, itd., z uwzględnieniem stopnia zaawansowania szachowego osób zainteresowanych. Czyli zestaw podstawowej literatury dla: osób początkujących (nie znających ruchów bierek), nieco bardziej zaawansowanych (po kursie podstawowym) np. z III kategorią szachową, oraz zaawansowanych z I kat. Zalecenia dotyczące literatury fachowej dla osób z wyższymi kategoriami szachowymi mogłyby już pozostać w gestii trenerów, i nie być przedstawione na stronie PZSzach-u. Taki prosty spis podstawowej literatury byłby kanonem, pomagającym początkującym szachistom na „odnalezienie siebie” wśród różnych tytułów i pomagającym w prawidłowym rozwoju szachowym. Praca nad stworzeniem spisu kilkudziesięciu podstawowych pozycji literaturowych nie jest chyba zbyt trudnym i pracochłonnym zajęciem, dlatego dziwne jest, iż do tej pory nie doczekaliśmy się stosownej inicjatywy ze strony działaczy PZSzach-u. Początkujący szachiści muszą szukać odpowiedzi (często błędnych) na forach dyskusyjnych. W większości przypadków otrzymują tam pomoc, ale ona nie zastąpi fachowej porady ze strony instruktorów (np. związkowych). Pozostawiam problem do przemyślenia.

Poniżej przedstawiam krótkie charakterystyki zbioru książek szachowych, z którymi miałem okazję zapoznać się. Nie jest to próba stworzenia kanonu literatury szachowej obowiązującej początkujących czy średniozaawansowanych szachistów. Są to jedynie moje spostrzeżenia, bardzo subiektywne, którymi pragnę podzielić się z czytelnikami. Zdaję sobie sprawę z tego, iż zaprezentowany zbiór jest niepełny, ale nie jestem aktywnym szachistą i trudno abym na bieżąco przerabiał kolejne tytuły ukazujące się na rynku wydawniczym. Na zakończenie omawiania każdej z książek podaję moją subiektywną ocenę. Oczywiście nie upieram się przy swoim zdaniu, myślę że ile osób, tyle różnych ocen. Ale subiektywne opinie też są ciekawe. Zdaję sobie sprawę z tego, że sporo osób nie będzie podzielało mojego zdania, dlatego zapraszam do polemiki na temat poniższej (ale nie tylko) literatury szachowej.

Debiuty

Przykładem książki, która w moim przekonaniu nie spełnia swojej roli, jest pozycja Stanisława Kacprzaka pt. „W krainie szachów”, wydana w 1990 roku. W stopce autor dopisał adnotację, iż jego praca jest przewodnikiem debiutowym, ilustrowanym 150-ma partiami kombinacyjnymi. Faktycznie, w tym opracowaniu znajdziemy przykłady krótkich partii zagranych według powszechnie przyjętych debiutów, których spis jest podzielony klasycznie na otwarte, półotwarte i zamknięte. Autor już we wstępie kładzie nacisk na zrozumienie gry kombinacyjnej i jej znaczenie w rozwoju umiejętności szachowych, podniesieniu poziomu gry i kategorii szachowej. Twierdzi, że temu celowi ma służyć tenże przewodnik debiutowy. Z powyższymi stwierdzeniami nie zgadzam się, gdyż nigdy nie byłem zwolennikiem kombinacyjnego stylu gry. Co więcej, kombinacje uważam za nieprzyjemne anomalie w grze, burzące strategiczny plan rozgrywki. No cóż, mam „skrzywienie” strategiczne, może częściowo po lekturze różnych partii Anatolija Karpowa. Autor omawianej książki pisze też, że „…zamieszczone w nim [tym przewodniku] najpopularniejsze [debiuty] w zupełności wystarczą ci do świetnego opanowania podstaw absolutnie poprawnego rozwijania gry”. Jak to jest możliwe, skoro Kacprzak stwierdza dalej: „Każda [partia] też z reguły kończy się efektowną kombinacją matową…”. Tak, większość przedstawionych partii (o ile nie wszystkie) trwają po kilkanaście posunięć i kończą się przegraną w wyniku kombinacji po jakimś fatalnym ruchu. Skoro ta książka miała być przewodnikiem debiutowym rozwijającym umiejętność poprawnego rozgrywania debiutów, to jak można się ich uczyć ze zbioru źle rozegranych miniaturek?! W takim razie omawiana pozycja powinna nosić tytuł: „Jak nie rozgrywać debiutów”, „Jak szybko przegrać partię szachową”, albo „Krach w debiucie, czyli zbiór pouczających miniaturek”.

Moja ocena: zdecydowanie nie polecam powyższej książki. 

Lepszym opracowaniem jest krótki, encyklopedyczny zbiór debiutów pt. „Debiuty szachowe” Theodora Schustera, wydany przez wyd. Marpo w 1992 roku. Jest to lakoniczny zbiór podstawowych debiutów oraz ich wariantów, zilustrowanych zazwyczaj w postaci czterech przykładowych partii, a właściwie ich początkowej fazy. Pomimo iż zawierają ocenę powstałych pozycji w zapisie symbolicznym (=, +-, itp.), autor nie uzasadnia swojej oceny. Dlatego początkujący szachiści będą mieli problemy ze zrozumieniem celowości wybranego wariantu i podstaw jego oceny.

Moja ocena: ∞ ten symbol oznacza w zapisie szachowym pozycje niejasną, trudną do oceny. Podobnie jest z książką Schustera, można z niej korzystać, ale nic się nie stanie gdy z niej zrezygnujemy. 

Wśród przewodników debiutowych wyróżnia się praca Jerzego Konikowskiego i Jana Pińskiego, wydana w 2010 roku przez wyd. Penelopa, pt. „Szybki kurs debiutów”. Pomimo tej „szybkości” w nazwie, książki nie da się (i nie należy!) przerobić np. w weekend, gdyż zawiera bardzo bogaty i obszerny zbiór materiałów debiutowych. Każdy z debiutów oraz wariantów jest dokładnie rozpracowany i zilustrowany konkretnymi przykładami z praktyki turniejowej. Na zakończenie omawiania danego debiuty czy wariantu, autorzy zamieszczają uwagi podsumowujące prezentowane zagadnienie, ustosunkowując się do celowości wyboru danego sposobu gry i oceniając szanse walczących stron.

Moja ocena: pozycja obowiązkowa. Bardzo dobra książka, warta polecenia każdemu szachiście. 

Oprócz prac przeglądowych, omawiających zebrane debiuty szachowe, dostępne są też monografie poświęcone wybranym rodzajom otwarć szachowych. Z racji wąskiego i wyspecjalizowanego tematu, te prace kierowałbym raczej do bardziej zaawansowanych szachistów. Szczególnie, że takie publikacje zawierają często dogłębne i bardzo szczegółowe analizy debiutowe, których niuanse chyba nie są potrzebne mniej zaawansowanym szachistom, a już wogóle niepotrzebne takim amatorom, jak ja. Ale jak ktoś jest zainteresowany bliższym przyjrzeniem się jakiemuś debiutowi, to oczywiście droga wolna. Przykładem książki na którą warto zwrócić uwagę, jest praca Michaiła Szereszewskiego „Obrona sycylijska”, wydana w 2007 roku przez wyd. Arden. Tytuł tej książeczki sam za siebie wyjaśnia przyczynę dla której ją wymieniłem. Obrona sycylijska jest tak popularnym i ważnym debiutem, iż jej poznanie jest wręcz obowiązkowe dla każdego szachisty. Wspomniana praca zawiera omówienie głównych wariantów obrony sycylijskiej, podpartych zanalizowanymi partiami uznanych szachistów. Zaprezentowane analizy nie kończą się w debiucie, lecz co ważne, obejmują całe partie. Dodatkowo autor omawia celowość wybranych wariantów, dyskutuje powstałe struktury pionkowe, różne „za i przeciw”, sposoby przejścia do końcówek i gry w nich.

Moja ocena: warto kupić. W zamyśle praca skierowana do szachistów bardziej zaawansowanych, ale polecam ją każdemu ambitnemu szachiście. 

Podobny charakter ma monografia Anatolija Karpowa „Gramy obronę Caro-Kann”, wyd. Penelopa 1999 r. Autora tej książki nie trzeba przedstawiać, podobnie jak tłumaczyć, dlaczego wybrał omawianie akurat obrony C-K. W ogólności książka ta wpisuje się w nurt wyznaczony powyżej opisaną publikacją, choć w stosunku do niej zawiera nieco mniej przedyskutowanych problemów.

Moja ocena: publikacja warta polecenia sympatykom obrony Caro-Kann. Z racji mniejszej popularności tego debiutu na niższych etapach kariery szachowej, nie polecam jej amatorom i szachistom z niższymi kategoriami.

Taktyka i kombinacje

Duży zbiór kombinacji Maxima Blokha, wyd. Ekoc 2003 robi wrażenie, ale jest to jedynie książka z wielkim zbiorem „suchych” zadań do przerobienia. Nie znajdziemy w niej żadnej teorii, wyjaśnień co do roli kombinacji, ani sposobu „zabrania” się do nich.

Moja ocena: zbiór zadań tylko dla zaawansowanych szachistów i trenerów. Zdecydowanie nie polecam osobom mniej zaawansowanym, gdyż mogą się zniechęcić się do rozwiązywania kombinacji. 

Dla tych osób przewidziano inną pozycję, „Kombinacje szachowe według Tarrascha”, przygotowane w 2009 roku przez Bogdana Zerka i wydawnictwo Caissa. To jest to, czego potrzebują szachiści z niższymi kategoriami szachowymi. W książce dogłębnie i przystępnie wyjaśniono funkcjonowanie kombinacji, ich rolę w grze, motywy przewodnie, itp. Pod względem wartości dydaktycznych, publikacja ta bije na głowę książkę Blokha.

Moja ocena: wartościowa pozycja. Polecam ją każdemu początkującemu szachiście oraz graczom, pragnącym podwyższyć swoją kategorię szachową. 

Podobne zdanie mam o książce Martina Weteschnika pt. „Tajemnice taktyki szachowej”, wydanej w 2007 roku przez wyd. Penelopa. Autor w zrozumiały sposób przedstawił mechanizmy rządzące taktyką, ilustrując wykład pouczającymi przykładami z praktyki arcymistrzowskiej. Nie jest to zwykły zbiór zadań lecz dobry podręcznik, w jasny i ciekawy sposób zapoznający czytelnika z taktyką szachową.

Moja ocena: polecam każdemu szachiście, któremu zależy na postępach w grze.

Strategia

Problemy strategii szachowej są postrzegane jako trudne. Faktycznie, część szachistów woli grać partie kombinacyjne, gdyż są dla nich łatwiejsze i bardziej zrozumiałe. Strategia czasami bywa postrzegana jako nudna. Z tą opinią nie zgadzam się. Uważam, że strategia jest o wiele ciekawsza niż taktyka i kombinacje, ale to jest tylko moja subiektywna opinia. Zagadnienia strategii szachowej polecam dla nieco bardziej zaawansowanych szachistów, z pewnością nie dla osób które dopiero rozpoczynają swoją przygodę z tą grą. Wśród szachistów nie ma jednomyślności, które z książek o strategii należy studiować, i na jakim etapie zaawansowania. Każdy na swoje upodobania, które popiera własnymi przemyśleniami i doświadczeniami. Nie jestem tu wyjątkiem. Nie będzie zdziwieniem gdy powiem, że w swojej karierze amatora szachowego zwróciłem uwagę na książki Kotowa. 

Pierwsza z nich to „Myśl jak arcymistrz”, wyd. RM 2002 r. Pomimo pozytywnych opinii, książka rozczarowała mnie. Nie jestem zadowolony po przeczytaniu jej. Według mnie, autor zbyt dużą wagę przyłożył do jednego aspektu szachowego, mianowicie do liczenia wariantów. W omawianej pozycji Kotow porusza też inne zagadnienia strategii szachowej, ale robi to, w moim odczuciu, niejako na marginesie.

Moja ocena: jeżeli ktoś chce poprawić umiejętność sztuki liczenia wariantów, może zainteresować się tą książką. W innych przypadkach może ją pominąć, zwracając uwagę na drugie ze znanych dzieł Kotowa. 

Mowa jest o „Graj jak arcymistrz”, wyd. RM 2002 r. Wspaniała książka, w ciekawy i zrozumiały sposób omawiająca główne filary strategii szachowej. Dla mnie „Graj…” stało się kamieniem milowym w rozumieniu szachów. Wpływ tej książki na moje rozumienie gry był wręcz kolosalny, dlatego dzielę ją na dwa okresy: przed i po przeczytaniu „Graj…”. Po osiągnięciu podstawowego poziomu zrozumienia gry szachowej, brakuje nam czegoś więcej, zrozumienia pozycji na szachownicy, umiejętności błyskawicznej oceny sytuacji. Nie wiemy czy dane ustawienie bierek jest dobre, czy nie. Nie umiemy ocenić, jakie elementy decydują o przewadze jednej ze stron. Książka „Graj…” rozwiewa te wątpliwości, dając nam narzędzia i umiejętności, za pomocą których potrafimy dokonać poprawnej oceny pozycji na szachownicy. Podam tu konkretny przykład, jeden z moich ulubionych. Wyobraźmy sobie dwa „wyrwane”, hipotetyczne ustawienia, w których pomijamy materiał czarnych i położenie króli.

Pozycja 1

 Pozycja 2

Na obu diagramach sytuacja wygląda na pozór podobnie, ale to tylko złudzenie. W jednym z przypadków białe mają „złego” gońca. W którym? I dlaczego jeden z gońców jest nazwany „złym”, a drugi nie? Załóżmy, że w powyższych ustawieniach ruch należy do czarnych, i umówmy się, że po zbiciu gońca zapanuje równowaga materialna. W którymś z przypadków będzie to bicie, po którym białe będą zadowolone z takiego obrotu sprawy, zaś w drugim boleśnie odczują wymianę figur. Czy potrafimy powiedzieć, w którym? Bez lektury książki „Graj…” prawdopodobnie nie będziemy w stanie poprawnie odpowiedzieć na to pytanie. Po zapoznaniu się z tym opracowaniem, powyższe (oraz inne) pozycje na szachownicy staną się dla nas jasne jak przysłowiowe słońce, i będziemy w stanie w „locie” ocenić, która ze stron ma lepsze szanse w grze, i dlaczego.

Moja ocena: bardzo wartościowa pozycja, obowiązkowa dla każdego szachisty. 

Zagadnienia strategii porusza też znany arcymistrz Dawid Bronstein, w książce pt. „Strategia szachowa”, wyd. RM 2005 r. Jest to nieco dziwna publikacja, w której autor toczy niejako filozoficzny wywód o zagadnieniach strategii. Niewątpliwie Bronstein porusza ważne aspekty gry szachowej, ale sposób ich przedstawienia może nie trafiać do czytelnika. Mam mieszane odczucia po przeczytaniu tego opracowania.

Moja ocena: można przeczytać, ale niekoniecznie. 

Kolejne wartościowe pozycje z zakresu strategii szachowej to „Tajemnice gry pozycyjnej” Jacoba Aagaarda, wyd. Penelopa 2008 r., „Gra środkowa. Plan” Piotra Romanowskiego, wyd. Caissa 2010 r. oraz „Ocena pozycji i planowanie”, wydawnictwo RM 2007 r. Te trzy książki przedstawiają ważne elementy strategii szachów, zawierają wiele cennych objaśnień, wskazówek i ciekawie skomentowanych partii.

Moja ocena: wartościowe książki, polecam zapoznanie się z nimi. 

Książki Arona Nimzowitscha „Mój system” chyba nie trzeba bliżej przedstawiać, gdyż zapewne słyszeli o niej wszyscy. Zresztą ta publikacja budzi duże kontrowersje. Niektórzy szachiści polecają ją w nauce gry, inni zdecydowanie odżegnują się od niej. Spotkałem się też z ciekawym stwierdzeniem, iż każdy szachista musi zapoznać się z „Moim systemem”, aby wyrobić sobie o tej książce dobrą, albo złą opinię. Wspomniana publikacja nie jest najnowsza, co można odczuć podczas jej lektury. Niektóre sformułowania Nimzowitscha dotyczące np. debiutów, mogą być zastanawiające w świetle obecnej teorii szachów. Poza tym, książka wymaga od czytelnika pewnego zaawansowania w sztuce szachowej. Dlatego przed jej przestudiowaniem polecam zapoznanie się z podstawowymi kanonami strategii szachowej z „Graj…” Kotowa.

Moja ocena: polecam ją dla osób po podstawowym kursie szachów. Nie dla nowicjuszy. Uwaga! W wydaniu z 1995 roku (wyd. Marabut) jest dużo błędów. 

Współczesną pozycją w pewien sposób kontynuującą omawianie problemów „Mojego systemu”, jest angielskojęzyczna książka Neila McDonalda „The Giants of Strategy”, wyd. Everyman Chess 2007 r. Autor przedstawia zagadnienia np. siódmej linii, planowania, struktur pionkowych, blokady, itp., na przykładzie partii granych przez wielkich arcymistrzów. Partie oraz wybrane pozycje są rzeczowo skomentowane, nie znajdziemy tam tasiemcowych, „suchych” wariantów.

Moja ocena: polecam szachistom po ukończeniu kursu z „Mojego systemu”.

Końcówki

Przeszliśmy debiut i grę środkową, a więc czas na końcówki. To bardzo obszerny, ale i ważny temat. Wśród dostępnej literatury warto zwrócić uwagę na trzy tomy „Końcówek szachowych” Bogdana Zerka, wyd. Arden 2001, 2002 i 2005 r. Autor dokonał przeglądu chyba wszystkich rodzajów końcówek, dogłębnie je tłumacząc i ilustrując pouczającymi przykładami. Seria o dużym „ciężarze gatunkowym”.

Moja ocena: pozycja obowiązkowa dla każdego szachisty. 

Do moich ulubionych końcówek należą pionkówki. Uważam, że myli się ten kto twierdzi, że końcówki pionkowe są łatwe. One należą do trudnych końcówek i wymagają dokładnej, odpowiedzialnej gry, gdyż pionki do tyłu nie chodzą i raz popełnionego błędu często nie da się naprawić. Pragnę wskazać tu dwie wartościowe prace Jerzego Konikowskiego. Pierwsza z nich to „Szybki kurs końcówek. Cześć 1. Końcówki elementarne i pionkowe”, wyd. Penelopa 2002 r. Tytuł mówi sam za siebie. Każdy z szachistów rozpoczynających swą przygodę z końcówkami powinien zaopatrzyć się w to opracowanie. I przerobić je!

Moja ocena: dobra książka, polecam ją dla początkujących i już trochę zaawansowanych szachistów. 

Rozwinięciem powyższej pracy jest publikacja tego samego autora, czyli Jerzego Konikowskiego, pt. „Sprawdź się w końcówkach pionkowych”, wydana przez wyd. Penelopa w 2006 roku. Jest to zbiór 168 zadań, uszeregowanych według zwiększającego się stopnia trudności. Przedstawione w książce, te najtrudniejsze pionkówki potrafią „złamać” niejednego bardzo silnego szachistę. Mnie złamały już dawno, i to te raczej prostsze.

Moja ocena: bardzo dobra książka, pozycja obowiązkowa dla każdego szachisty. 

Pomimo znakomitych autorów, praca Bielawskiego i Michalczyszyna pt. „Nowoczesne końcówki”, wyd. RM 2004 r., sprawiła mi zawód. Faktycznie, w książce tej zaprezentowano zakończenia partii ze współczesnej praktyki turniejowej, ale zrozumienie zamieszczonych przykładów wymaga od czytelnika dobrej znajomości teorii końcówek. Bez tego, książka staje się nieprzydatna, najwyżej jako zbiór końcówek-ciekawostek.

Moja ocena: tylko dla zaawansowanych szachistów. Osobom z niższymi kategoriami szachowymi (nie mówiąc o amatorach) w ogóle nie polecam.

Analiza

Oddzielną grupą literatury szachowej są publikacje zawierające analizy partii. O roli analizy w rozwoju szachisty powiedziano już dużo, niestety spora część młodego pokolenia wychowana na blitzach na „kurniku”, wciąż ignoruje to ważne zagadnienie. A przecież bez analizy i zrozumienia szczegółów gry, nie ma rozwoju szachowego. 

Przykładem książki zawierającej analizy wybranych pozycji z praktyki turniejowej, jest praca Krzysztofa Pytla pt. „Zagraj jak mistrz! Czyli uniwersalna metoda treningu szachowego”, wyd. Penelopa 1996 r. Autor dokonał interesujących analiz, ale trudnych, dlatego już we wstępie zaznaczył, iż jego publikacja jest skierowana do szachistów z I kategorią. Zgadzam się z tym.

Moja ocena: wartościowa pozycja, ale przeznaczona dla zaawansowanych szachistów. 

Nie jest łatwo dokonać wyboru odpowiednich książek z analizami całych partii szachowych. Z jednej strony należy zastanowić się, jaki typ gry chcemy analizować: bardziej strategiczny, czy raczej taktyczny? A może chcemy nastawić się na poznawanie twórczości jakiegoś konkretnego szachisty? Możemy też wybierać pomiędzy książkami z analizami partii meczowych i turniejowych. W moim odczuciu ten ostatni podział jest ważny, gdyż partie meczowe charakteryzują się nieco innym „klimatem” szachowym, niż turniejowe. Partie grane w meczach często są skomplikowanymi dyskusjami debiutowymi, których niuanse są nie do wychwycenia przez amatorów i niedoświadczonych szachistów. Z drugiej strony, takie partie są bardzo cennym, i z reguły dobrze rozpracowanym materiałem szachowym. Nie chcę bliżej omawiać książek z analizami partii meczowych, bo to zagadnienie (to, jakim meczem się interesujemy) jest sprawą indywidualną. To trochę tak, jak z poznawaniem sztuki. Nie można nikogo przekonać do jakiegoś rodzaju twórczości, on sam musi czuć to „coś”. Pragnę jedynie zwrócić uwagę na dużą wartość literatury w języku rosyjskim. To są naprawdę wartościowe pozycje, np. opracowania Siergieja Szipowa. Jednakże przy wyborze odpowiednich książek z analizami partii, warto pamiętać o zagadnieniach dotyczących metod analizy i komentowania, które poruszam w kolejnych akapitach.

W odróżnieniu od partii meczowych (które często są monotematyczne), partie szachowe grane podczas turniejów charakteryzują się większą różnorodnością, zarówno pod względem techniki gry, jak i wyboru debiutów, planów, idei, wreszcie popełnianych błędów. Dlatego początkującym szachistom polecam raczej analizę partii turniejowych, a nie meczowych. Wspomniałem też o innym problemie, jakim jest wybór obiektu zainteresowania. Zatem, czy zależy nam na analizach partii konkretnej osoby, np. Carlsena, Kramnika czy Karpowa, a może wolimy skupić się na poznawaniu określonego typu gry, pozycyjnego albo taktycznego? O takim wyborze musi już zadecydować wyłącznie czytelnik. Każdy ma swoje upodobania, np. ja preferuję analizę partii pozycyjnych, a z konkretnych szachistów, to twórczość Karpowa i Kramnika. 

Po dokonaniu wyboru z poprzednich akapitów trzeba dobrze przyglądnąć się książkom dostępnym na rynku. Różne publikacje zawierają analizy i komentarze partii przeprowadzone w mniej, czy bardziej zrozumiały sposób. Do tych mniej zrozumiałych zaliczam te, w których analiza polega na podaniu wariantów i podwariantów, czyli tasiemcowych rozgałęzień w których szachista-amator zgubi się już w drugiej-trzeciej linijce tekstu. Zazwyczaj takie tasiemce kończą się lakoniczną oceną otrzymanej pozycji, w postaci znaczków: =, +-, ±, ∞, itp. Bez dobrej znajomości oceny pozycji, te symbole pomimo swojej jednoznaczności, niewiele nam pomogą w zrozumieniu analizy. Cóż z tego, że np. dany wariant otrzymał ocenę ±, czyli że białe „stoją” lepiej, skoro nie wiemy dlaczego tak jest. Jakie elementy decydują, iż pozycja białych jest lepsza? Nie wiadomo. 

Przykładem książki z takimi długimi wariantami i symbolicznymi ocenami pozycji, jest publikacja E. Bareeva i I. Levitova pt. „From London to Elista”, wydawnictwo New In Chess 2007 r. Praca omawia drogę byłego mistrza świata Władimira Kramnika na szczyt szachowy, ukazując jego boje z Kasparowem, Leko i Topałowem. Nie można odmówić tej książce jej dużej wartości szachowej, ale długie warianty i symboliczne oceny pozycji dyskwalifikują ją jako publikację dla szachistów niższej kategorii.

Moja ocena: wartościowa pozycja, ale wyłącznie dla naprawdę zaawansowanych szachistów. 

Podobnie negatywne odczucia mam w stosunku do publikacji Karpowa z wyborem jego znamienitszych partii, czyli „My 300 best games”, wydanie z 1997 roku. Czytelnik znajdzie w tej książce analizy, polegające jedynie na podaniu wariantów zakończonych symboliczną oceną pozycji. Według mnie, decyduje to o niskiej wartości dydaktycznej książki.

Moja ocena: nie polecam. 

Lepszą publikacją jest „Anatoly Karpov’s Best Games”, wyd. Batsford Chess Books 2001 r., tego samego autora. Karpow zmniejszył w niej ilość wariantów na rzecz opisu słownego (komentarze). I dobrze, że tak postąpił.

Moja ocena: polecam nieco bardziej zaawansowanym szachistom. 

Z nieco już przykurzonych „starodruków” polecam pracę, poświęconą wczesnej twórczości Anatolija Karpowa. Książka „Anatolij Karpow. Droga do mistrzostwa” w tłumaczeniu Stanisława Kacprzaka, wyd. Krajowa Agencja Wydawnicza 1988 r., jest ładnie skomentowanym zbiorem partii, ukazującym szachowy rozwój dwunastego mistrza świata. W zamieszczonych analizach autor zastosował głównie komentarz słowny, z niezbyt dużą ilością wariantów.

Moja ocena: dobra książka, warta polecenia nawet początkującym szachistom. 

Wśród znanych mi prac poświęconych karierze szachowej Anatolija Karpowa, na szczególne wyróżnienie zasługuje dwutomowe opracowanie Tibora Károlyia, czyli seria „Karpov’s Strategic Wins”, wydana przez Quality Chess w 2011 roku. Autor dokonał szczegółowego i dogłębnego przeglądu osiągnięć twórczych Karpowa, w okresie od 1961 do 2010 roku. Zawarte w książkach partie są ciekawie i przystępnie skomentowane oraz opatrzone rozsądną ilością wariantów.

Moja ocena: bardzo wartościowe książki, polecam je każdemu szachiście zainteresowanemu twórczością Karpowa. 

Krzysztof Kledzik

Były mistrz świata Garri Kasparow zamierza z pomocą swej fundacji  „Kasparov Chess Foundation Europe” wprowadzić szachy do szkół. Gra królewska pomaga bowiem w intelektualnym rozwoju dzieci, ćwiczy koncentrację i intuicję. Jest też, w porównaniu z innymi dyscyplinami sportowymi, łatwo dostępna.

Wywiad w FAZ

ChessBase Shop

Zapraszam do lektury bardzo ciekawego opowiadania szachowego autorstwa Marka Baterowicza opartego na autentycznym zdarzeniu.

Atak Mefisto

Odbiór literatury szachowej może być różny, w zależności od tego, co czytelnik oczekuje. Np. kiedyś oglądałem książkę Anatolija Karpowa poświęconą analizom jego partii. Okazało się, że te analizy polegały na podaniu wariantów i ich oceny końcowej w postaci typowych symboli, takich jak np.: +-, -+, ±, !, itp. Dla zaawansowanego szachisty taka forma analizy i ocen może jest wystarczająca, ale dla przeciętnego amatora, już nie. Dlatego zwracam uwagę na książki, w których są przedstawione analizy słowne, wyjaśniające sens danych posunięć. Przykładem mogą być bardzo ładnie skomentowane miniaturki, prezentowane na stronie am Moniki Krupy. Kilka lat temu były dostępne w Internecie analizy partii, świetnie skomentowane przez Siergieja Szypowa. Po jakimś czasie usunięto je, prawdopodobnie ze względu na komercjalizację tej działalności.

Nie jest łatwo studiować literaturę szachową w językach obcych, jeżeli nie włada się nimi biegle. Dla osób ze średniego pokolenia, w zasięgu wzroku może literatura wydana w języku rosyjskim. Tu procentuje dawna nauka tego języka w szkołach podstawowych i średnich, za czasów tzw. „komuny”. Pomimo braku styczności z tym językiem, pewne jego elementy utrwaliły się w naszych głowach na tyle, że pozwalają przeczytać i (po krótkim treningu ze słownikiem) zrozumieć szachowe teksty napisane po rosyjsku. Dla osób znacznie młodszych stanowi to poważny problem, gdyż zazwyczaj nie są w stanie nawet odczytać „bukw”. Dla nich to jest autentycznie język obcy, wręcz niechciany.

Ciekawe byłoby przeprowadzenie ankiety, polegającej na głosowaniu na wybrany rodzaj literatury szachowej: w postaci tradycyjnych papierowych książek oraz wersji elektronicznej. Myślę, że statystyka odpowiedzi byłaby zgodna z profilem wiekowym respondentów. U młodszego pokolenia przeważałyby odpowiedzi „za” literaturą elektroniczną, zaś u osób starszych, „za” tradycyjnymi książkami. Oczywiście forma elektroniczna publikacji (nie tylko szachowych) ma wiele niezaprzeczalnych zalet, do których należy zaliczyć: łatwość i szybkość przesyłki („ściągania” z Internetu), dostępność (bez względu na siedzibę sklepu towar jest osiągalny, przynajmniej teoretycznie, na całym świecie), minimalna objętość fizyczna (problem właściwie nie istnieje, gdyż np. dokument w formacie PDF nie ma objętości w klasycznym rozumieniu), a w dobie pojemnych nośników (płyty DVD, dyski zewnętrzne, pendrive) nawet kilkaset megabajtów jest dosłownie fraszką. Wybierając się na turniej nie trzeba wieźć ze sobą ciężkich walizek z podręcznikami czy zbiorami partii, gdyż wystarczy zabrać malutki dysk wymienny, na którym może znaleźć się ogromna biblioteka szachowa z setkami podręczników i czasopism oraz nieprzeliczonymi ilościami partii szachowych.

Elektroniczne formy literatury szachowej umożliwiają też łatwe popularyzowanie tej gry, gdyż oprócz podręczników szachowych i czasopism, producenci wydają też świetne oprogramowanie, zachęcające potencjalnych graczy do zainteresowania się szachami. Oprócz tego, w Internecie jest mnóstwo stron poświęconych analizom i zadaniom szachowym, zarówno do „ściągnięcia” w wersji PDF, jak i do czytania on-line. Ważnym aspektem informatyzacji świata szachowego jest znaczne przyspieszenie obiegu informacji w „przyrodzie”. Obecnie nie trzeba już czekać tygodni na ukazanie się zapisu partii z turniejów, gdyż te są w tzw. czasie rzeczywistym (ewentualnie z króciutkim opóźnieniem) transmitowane w Internecie. Szachy stały się częścią elektronicznego „Matrixa”, w którym żyjemy, i którego nie chcemy likwidować, vide wspomnienia ze znanego filmu s-f.

Oczywiście wyrazy zachwytu nad elektronicznymi formami literatury szachowej mają gdzieś swój kres. Jestem przekonany, że tradycyjne książki nie umrą, a przynajmniej ten proces nie jest bliski. Pomimo wszechobecności komputerów, telewizji, cyfrowego tego-i-owego, papierowe książki mają się dobrze i chyba nic nie może ich zastąpić. Po pierwsze, książki są namacalnym przedmiotem, który daje ich właścicielowi satysfakcję z posiadania. Czy można się podobnie cieszyć elektroniczną wersją takiej publikacji na pendrive czy płycie DVD? Chyba nie do końca, a przynajmniej w inny, mniej zadowalający sposób. Książki można czytać w każdym miejscu, nieomal w każdej pozycji. A tego z komputerem się nie zrobi. Może z tabletem? To już łatwiej, ale z mojej praktyki wynika, iż zdecydowana większość osób woli czytać teksty wydrukowane, a nie „wlepiać” oczy w wyświetlacz laptopa bądź tabletu. O wiele łatwiejsze jest kartkowanie książki niż pliku PDF czy DOC na ekranie komputera. Jest to szczególnie dobrze zauważalne, gdy trzeba wiele razy „skakać” po jakimś tekście. W takim przypadku wolę go wydrukować, niż jeździć kursorem po ekranie, w górę i w dół. Niewątpliwą zaletą książek jest to, że bez względu na upływ czasu, można je odczytać. Nie stanowi dla nas problemu odczytanie (ale ze zrozumieniem to już całkiem inna sprawa) książek wydanych w XX, XVIII czy XV wieku. Podobnie potrafimy rozłożyć na stole i przestudiować papirusy egipskie. A proszę spróbować odczytać np. pliki tekstowe czy graficzne, zapisane przed kilkunastu laty w programach, które już nie są dostępne na rynku. Sam mam kilka ważnych plików z edytora tekstu, które utworzyłem 10(!) lat temu, a obecnie nie mogę ich otworzyć w żadnym programie. „Konia z rzędęm” temu, kto to zrobi.

Krzysztof Kledzik

O komentarzach i wulgaryzmach słów kilka

Difficile est satiram non scribere – trudno nie pisać satyry. (Juwenalis z Akwinum)

Z problemem zamieszczania w Internecie wulgarnych komentarzy i równie nieprzyzwoitych postów zetknąłem się po raz pierwszy, gdy kilka lat temu przyjąłem funkcję moderatora (a właściwie cenzora obyczajowego) na forum dyskusyjnym Magazynu Szachista. Tutaj należy się Czytelnikowi wyjaśnienie, dlaczego sam określam się jako cenzor a nie moderator. Uważam, że rola tego ostatniego polega na zapewnieniu w miarę równego dostępu do dyskusji wszystkim jej uczestnikom oraz sterowaniem polemiką tak, aby zmierzała w pewnym określonym kierunku, unikając tematów pobocznych, niezwiązanych z głównym nurtem wypowiedzi. Ponieważ sposób prowadzenia polemik na forach dyskusyjnych jest nieco inny niż w tradycyjnych środkach masowego przekazu, więc nie miałem tu nic do zrobienia jako moderator. Dyskusje toczyły się własnym trybem, a ich uczestnicy dobrze sobie radzili beze mnie.

Rola cenzora jest inna, gdyż jego zadaniem jest filtrowanie treści zgodnie z odpowiednim „kluczem” i usuwanie albo edytowanie zamieszczonych wpisów tak, aby spełniały kryteria narzucone przez cenzurę. Mój „klucz” jest już zapewne znany Czytelnikom blogu Jerzego Konikowskiego, ale poniżej przedstawię o co w nim chodzi. W trakcie opieki nad wspomnianym forum stanąłem wobec niełatwego problemu, jakim było zachowanie proporcji pomiędzy wolnością wyrażania własnych opinii, a chamstwem wypowiedzi. Zawsze podkreślałem i czynię to nadal, że jestem zwolennikiem wolności wypowiedzi i zdecydowanie występuję przeciwko jej ograniczaniu. Ale należy odróżnić wolność wypowiedzi, czyli możliwość wypowiadania własnych opinii, od źle pojętej swobody, która skutkuje rozpasaniem języka i bardzo często obraźliwymi, krzywdzącymi wypowiedziami. Jako cenzor przyjąłem zasadę, że jeżeli ktoś pisze ewidentną nieprawdę, np. że Kasparow nie umie grać w szachy (przykład zmyślony), to nie ingeruję w treść jego wypowiedzi. Oczywiście jest ona błędna, ale jest wyrazem postawy czy opinii danego komentatora. Nie zgadzam się z jego zdaniem, ale szanuję je, i nie usuwam z dyskusji. W ogólności nigdy nie ingerowałem w merytoryczne kwestie wypowiedzi internautów.

Sprawa całkiem inaczej wyglądała, gdy ktoś z nich zaczął posługiwać się wulgaryzmami, np. stwierdził, że tenże Kasparow jest h…, k…, itp. Wtedy musiałem ingerować w takie posty i usuwałem z nich wulgaryzmy. W odpowiedzi na taką reakcję, na moją głowę sypały się gromy, że ograniczam wolność wypowiedzi. Uważam, że taka „wolność” jest źle pojętą wolnością i raczej należy ją nazwać swawolą albo rozpasaniem. Ale również i tu należy zachować rozwagę, bo jak zareagować na wpis stwierdzający że np. ktoś jest głupi? Czy ta forma wypowiedzi kwalifikuje się już do cenzury obyczajowej, czy jeszcze nie? Gdzie leży granica, powyżej której wypowiedź należy uznać za obraźliwą? Rozwiązanie problemu nie jest takie łatwe, gdyż każdy z nas ma „poprzeczkę” ustawioną na różnej wysokości, podaję konkretny przykład. Jeden z użytkowników rzeczonego forum obraził się, gdy jego oponent nazwał go „dzieckiem Neostrady” i zdecydowanie zażądał abym usunął ten wpis. Zapis o „dzieciach Neostrady” faktycznie ma raczej negatywny wydźwięk. Nie tak dawno temu odnosił się do rzeszy nastolatków, które w dobie tanich opłat za dostęp do Internetu serwowanych przez Neostradę, zasiadły gremialnie do komputerów zasypując Internet wielką liczbą wpisów, komentarzy, itp. W dużej części te wpisy miały obraźliwy, zazwyczaj anonimowy charakter. Ale określenie „dzieci Neostrady” nie przekazuje samo w sobie negatywnych treści. W tym momencie byłem w „kropce”, jak postąpić? Czy usunąć wpis, czy zostawić go w niezmienionej formie? Ostatecznie zdecydowałem, że nie usunę go ani nie będę zmieniał jego treści, „wyiksowując” wpis (odpowiednik „piiip, piiip” na ukrycie wulgarnych wyrazów np. w telewizji). No dobrze, a co zrobić gdy ktoś nazwie oponenta spamerem albo trollem? Czy ocenzurować takie wypowiedzi? Decyzja nie jest łatwa ani przyjemna, gdyż po ocenzurowaniu ewidentnie wulgarnych wypowiedzi natychmiast zarzucano mi kneblowanie ust dyskutantom! Ciekawe, co Salomon by mi poradził?

Wypowiedzi w Internecie są o wiele bardziej ostre, często wręcz ordynarne, niż te w radio czy telewizji. Tam nad kulturą wypowiedzi czuwają dziennikarze i cały sztab ludzi odpowiedzialnych za dobór dyskutantów i kontrolę ich poczynań. Z pewnymi wyjątkami, radzą sobie całkiem nieźle. Z Internetem jest zupełnie inaczej. Swobodny dostęp milionów ludzi do tej formy masowego przekazu obudził demony. Wiele osób uważa, że globalna sieć powinna być zupełnie pozbawiona jakiejkolwiek cenzury. Chcą wypowiadać się na każdy temat i w dowolny sposób. O ile pierwszy postulat jest jak najbardziej do zaakceptowania, o tyle drugi już nie. Pewna kultura wypowiedzi jednak obowiązuje. Nie jesteśmy (z wyjątkami) barbarzyńcami, którzy swoje emocjonalne wypowiedzi muszą wyrażać w postaci kilku-kilkunastu prostych słów, ogólnie znanych, za pomocą których duża część społeczeństwa potrafi przekazać dowolną treść o dowolnym kolorycie emocjonalnym. Chodzi mi oczywiście o wyrazy powszechnie uznane za obraźliwe. Nikt z nas na co dzień nie posługuje się mową godną Mickiewicza i nie cytuje klasyków literatury antycznej (czy ona jest jeszcze w programie szkół średnich, czy już ją zdołano usunąć jako „zbędną”?), ale obrzucanie się wyzwiskami pod flagą wolności wypowiedzi jest po prostu niekulturalne, i źle świadczy o takich osobach. Pewną winę za to ponosi powszechny i nieskrępowany dostęp do Internetu. Ale coś za coś. Z drugiej strony można podejrzewać, że osoby które traktują Internet jako poletko doświadczalne do testowania wulgaryzmów, robią to też na codzień w tzw. realu, czyli świecie rzeczywistym. Oczywiście prawie każdy z nas przeklnie gdy trzeba, ale jakieś granice przyzwoitości powinny obowiązywać. A ileż to razy spotykamy się na ulicy czy w środkach komunikacji miejskiej z grupkami (zazwyczaj młodych) osób obojga płci, które świadomie albo nie, używają pewnych dźwięcznych słów jako swoistego rodzaju „przecinki” w zdaniach, nadając im szczególną „melodię”? Jestem przekonany, że w domowym zaciszu te osoby są gorliwymi ambasadorami osobliwej „wolności” wypowiedzi w Internecie.

Do niedawna panowała zupełna dowolność w publikowaniu komentarzy, w dużej mierze obraźliwych. Bloggerzy pozwalali, aby na ich stronach zamieszczano różne, w tym kłamliwe i oszczercze wpisy. Nie brali odpowiedzialności za nie, często zasłaniając się źle pojmowaną wolnością wypowiedzi. Przykładów takiej działalności nie trzeba podawać, gdyż w moim przekonaniu są powszechnie znane. Na horyzoncie pojawiły się jednak znaki które pozwalają sądzić, iż sytuacja ta ulegnie zmianie, i Internet zostanie trochę bardziej „ucywilizowany”. Być może rodzime prawo ulegnie zmianie na tyle, że osoby które stały się celem wulgarnych ataków internetowych nie będą musiały toczyć walki z wiatrakami, dopraszając się usunięcia kłamliwych artykułów czy komentarzy. Proponuję zapoznać się z artykułami dotyczącymi odpowiedzialności bloggerów za zamieszczane treści:

Artykuł 1
Artykuł 2

Problem jest powszechnie nagłaśniany w globalnej sieci, dlatego wybrałem tylko dwa, dosyć charakterystyczne artykuły.

Krzysztof Kledzik

Jako stały czytelnik blogu am Bartla (oraz zamieszczanych tam komentarzy), od jakiegoś czasu wyczekiwałem nowego wpisu naszego arcymistrza. Przedłużająca się zwłoka w pisaniu mogła być spowodowana albo zajęciami szachowymi albo zbieraniem się „w sobie” Autora, chcącego opublikować jakiś nowy tekst. Tenże pojawił się, ale doprawdy zdziwiła mnie jego treść. Dokładniej mówiąc początkowe akapity, podobnie jak w poprzednich wpisach, zawierające w dużej mierze krzywdzące dla innych opinie.

Pan Mateusz jest dzieckiem ery komputerowej a co więcej, ery internetu. Nic więc dziwnego, że swobodę wypowiedzi traktuje jako rzecz oczywistą. Nie byłoby w tym nic zastanawiającego gdyby nie słowa tego Szachisty, który dość lekceważąco wypowiada się o fakcie podpisywania komentarzy pełnym imieniem i nazwiskiem. Dla mnie jest to rzecz normalna, co więcej, traktuję ją jako gest grzecznościowy i wyraz kultury wobec innych uczestników dyskusji. Szczególnie, gdy wypowiadane opinie są przeciwne niż te, przedstawiane przez pozostałych dyskutantów. Wg Pana, te osoby ośmieszają się. Czym np. ja mam się ośmieszać, tym że swoje wypowiedzi podpisuję własnym, prawdziwym nazwiskiem? Czy to jest aż tak ośmieszające? Czy to, że część z moich opinii jest inna niż Pańskie zdanie?

Osobliwie zdarzył się przypadek, w którym uznana w branży osoba zanegowała potrzebę zachowania kultury wypowiedzi. Fakt ten dotyczy osoby na poziomie, która z racji wykonywanych obowiązków trenerskich, sama powinna dbać o kulturę swoją i swoich podopiecznych, a nie publicznie negować taką postawę. Oczywiście wypowiadanie swojego znania firmowanego własnym nazwiskiem wymaga pewnej odwagi i odporności na ciosy. O wiele łatwiej ukryć się pod pseudonimem. Internet pełen jest wypowiedzi anonimów, którzy specjalizują się w oczernianiu innych i sianiu zamętu. Spora liczba tych osób trwa w błogim przeświadczeniu, że wątpliwa anonimowość umożliwia im działanie przypominające oplucie kogoś zza muru, albo przez półotwarte okno. Po tym czynie można szybko schować się w głębi domu, udając że „to nie ja”. Nasz młody arcymistrz powinien być tego świadomy, dlatego nie rozumiem pobudek jakimi kierował się pisząc swoją opinię w zamieszczonym artykule.

Nie rozumiem też, delikatnie mówiąc, daleko posuniętej niechęci (agresji?) naszego arcymistrza wobec osób prezentujących odmienne zdanie. Te negowanie merytoryczności pewnych stron internetowych, wyszydzanie dyskutantów, uwagi na temat standardów moralnych, rzekomego szkalowania szachistów, urojenia, itp. Panie Mateuszu, czy „hołota internetowa” jest zawoalowaną aluzją do nas, czyli aktywnych komentatorów na blogu Jerzego Konikowskiego? Chyba nie sądzi Pan, że zacznę „odbijać piłeczkę”.
Jedynie proszę Pana o zachowanie kultury w swoich wypowiedziach. My nie „jedziemy po ludziach” z radością, lecz wypowiadamy swoje opinie na temat polskich szachów, kadry narodowej i działalności PZSzach-u. Już wielokrotnie to pisałem, ale widocznie muszę powtórzyć, że wolność wypowiedzi jest jednym z filarów demokracji, która panuje w Polsce.

Nasze wypowiedzi mogą być dla niektórych osób niewygodne, ale są wypowiedziami na temat, i na dodatek wyrażanymi w sposób kulturalny. Nie może Pan zabronić polemiki na tematy polskich szachów. Rozumiem, że jako osoba w mniejszy czy większy sposób związana z PZSzach-em ma Pan niejako w obowiązku bronić swojej branży/chlebodawcy, ale nie oznacza to że ma Pan monopol na absolutną prawdę. Uczciwie muszę przyznać że nikt go nie ma, również i opozycyjny do Pańskiego, blog internetowy. Każdy z nas ma prawo mylić się, ale i każdy ma prawo do dyskusji. Napisał Pan, iż warto prowadzić dyskusję z tymi osobami, które potrafią być obiektywni i merytoryczni. Chyba miał Pan chyba na myśli osoby, które myślą i mówią tak jak Pan. Bardziej wartościowa byłaby dyskusja z osobami, które myślą inaczej niż Pan!

Krzysztof Kledzik

Witam!

Przepraszam ze tak późno odpisuje ale z uwagi na obowiązki zawodowe brakowało mi czasu.

Czytałem Pańskie wpisy dotyczące szkolenia. W Polsce w ogóle w tej chwili nie ma szkolenia młodzieży. Tylko w kilku klubach coś się robi i często zabierają się za to ludzie, którzy szkolą zawodników taśmowo np. nakazując wszystkim grę tego samego debiutu (np. w pewnym mieście uczy się dzieci prawie wyłącznie obrony benoni i wariantu Swiesznikowa w obronie sycylijskiej, nawet jeśli dziecko ma 5 lat i kompletnie nie rozumie powstających tam irracjonalnych pozycji). Tak jest po prostu zwyczajnie łatwiej, niestety nie każdy może grać tak skomplikowane otwarcia. Dzieci – szczególnie małe – powinny grać pozycje klasyczne. 1.e4 białymi i 1..e5 czarnymi to najlepsza droga, przeglądając partie z licznych MP w niskich grupach wiekowych widzę, że trenerzy zalecają dzieciom 1.d4 i nawet 1.c4. To jest dramat, gra takich pozycji wymaga dużego pozycyjnego wyczucia i doświadczenia.

Nie ma już kursów trenerskich, teraz trzeba chyba ukończyć studia podyplomowe, które są kosztowne i nie zawsze są chętni. Niewiele one też zmieniają, bo większość klubów jest biedna i nie ma za co płacić trenerom, a te lepsze kluby zatrudniają silnych graczy. Często nie zwracając uwagi na to czy mają jakieś uprawnienia i doświadczenie trenerskie.

Brakuje tez materiałów szkoleniowych. W latach osiemdziesiątych ukazywały się różne biuletyny. Były one rozsyłane do klubów i dzięki temu pracujący tam trenerzy mieli narzędzia pracy. Ponieważ przeciętny instruktor nie zarabia kokosów, a związki nie kwapią się do zastąpienia np newslettera (kto go czyta? wszystko co jest tam napisane jest dużo wcześniej w internecie) biuletynem szkoleniowym. Można by go zamieścić na stronie związku, rozsyłać mailem, lub rozdawać na imprezach organizowanych przez PZSZACH.

Niegdyś ukazywał się „Poradnik szachisty”, który zawierał WYŁĄCZNIE materiały szkoleniowe. PZSZACH natomiast zamiast pomyśleć o wydawaniu takiego pisma – nawet jako kwartalnik – wykupił czasopismo MAT (szczegóły transakcji nie są znane do dzisiaj, na stronie www nie podano szczegółów. Poza tym związek ma już prawa do lepszego tytułu tj. SZACHY i mógł z tej nazwy korzystać. Sama działalność pisma finansowanego z pieniędzy państwowych w ogóle jest wątpliwa, bo podatnicy zapłacili za wykupienie tytułu od poprzedniego wydawcy, a teraz płacą drugi raz kupując pismo, które dodatkowo niszczy rynek konkurując z komercyjnymi podmiotami). A przecież można wydawać szkoleniowy kwartalnik, wypełniony materiałami do nauki gry w szachy np na 120 stronach, nie muszą być na pięknym papierze i z pięknymi zdjęciami. Szachiści cenią sobie samą zawartość. Pisma newsowe mają w XXI wieku coraz mniejsze powodzenie u czytelnika, bo informacja rozprzestrzenia się z prędkością światła i to, co opisane jest w gazecie, można znaleźć duuuuużo wcześniej w internecie. Jak to działa dokładnie wiem doskonale, bo od pewnego czasu pracuję dla jednego z największych europejskich koncernów medialnych. News nie ma dzisiaj kompletnie żadnej wartości, chyba, że jest serwujemy go jako pierwsi i jest on newsem autorskim tzn. konkurencja nie ma wiadomości np z jakiegoś zdarzenia.

Niepokoi mnie również sytuacja szachów w mniejszych ośrodkach. Po zmianie ilości województw, związki zostały przeniesione do największych miast. W ośrodkach oddalonych od nich życie szachowe zaczęło wymierać. Wystarczy podać przykład Jeleniej Góry, gdzie jeszcze na początku lat dziewięćdziesiątych grano w lidze i organizowano turnieje klasyfikacyjne. Dzisiaj nie ma tam ani ligi, ani turniejów (poza 1 czy 2 w szachy szybkie, w roku oczywiście), ani szkolenia młodzieży. A tradycje w szkoleniu były, z miasta tego pochodzi 2 arcymistrzów, 2 mistrzów FIDE, 1 IMC i przynajmniej kilkunastu zawodników z tytułami kandydata. Wielu z nich zdobywało medale na imprezach regionalnych i ogólnopolskich (GM Kuczyński był 2 razy mistrzem kraju!). Inne miasta w byłym województwie dolnośląskim też są szachowo wymarłe. Turnieje organizowane są jeszcze w Bolesławcu i Bogatyni (regularnie), tam też szkoli się młodzież. Dzięki pasji działaczy udało się też utrzymać przy życiu kluby w Kamiennej Górze i Przedwojowie. Członkowie tego drugiego klubu zorganizowali też 2 lub 3 ciekawe turnieje z silną obsadą międzynarodową. Niestety Gryfów (niegdyś grający w 1 lidze!), Lubań, Zgorzelec i wiele innych miast o szachach już nie pamięta. Gdyby nie zawody gimnazjów – organizowane tylko dlatego, że szachy są dyscypliną punktowaną – to nikt by tam nie grał. Podobnie jest w innych częściach Polski.

Problemy mają nie tylko małe miasta: w aglomeracji łódzkiej też niewiele się dzieje. A przecież silnych zawodników tam pod dostatkiem.

Pozytywnie oceniam przeniesienie biura związku do nowej siedziby i otwarcie małego klubu szachowego. Teraz każdy może sobie w centrum stolicy pograć z silnymi szachistami. Doceniam też działalność na rzecz kadry i powołanie Comarch Team. Tyle tylko, że szkolenie na poziomie centralnym to jest mało. Z roku na rok spada poziom juniorskich mistrzostw Polski. Proszę rzucić okiem, jaki był poziom w MP U12 w tym roku, a jaki 10 – 15 lat temu. W ogóle nie ma porównania. Niektórzy z dzisiejszych finalistów MP 15 lat temu nie wygrali by nawet… mistrzostw swojego miasta! Sam pamiętam, jak wysoki poziom trzeba było prezentować, żeby zakwalifikować się z woj. dolnośląskiego lub śląskiego. W eliminacjach grało wielu szachistów z centralnymi kategoriami, w tym nawet kandydaci …

A przecież szachy to nie tylko kadra i Warszawa, ale też inne, dużo mniejsze miejscowości, w których wychowano polskich czołowych szachistów. Podałem przykład Jeleniej Góry, ale jest też np Głogów (GM Markowski, WGM Michna). Regiony umierają, a z nimi umrze centrala.

Średni wiek TOP 10 polskiej listy to 25,5 roku. Szansę na rozwój mają z pewnością Świercz i Wojtaszek, liczę też na Mateusza Bartla. Reszta zawodników jest młoda jako ludzie, ale już troszkę stara jako szachiści. Pamiętajmy, że dzisiaj w wielu ekipach na olimpiadach ciężko się dopatrzeć zawodników starszych niż 30 lat. Ale, żeby mieć nieco lepszy przegląd sytuacji szachów w Polsce, popatrzmy dalej: w kolejnej dziesiątce naszej listy jeszcze chyba tylko W.Moranda i D.Świercz rokują nadzieje na przyszłość, ale ten pierwszy studiuje chyba w Niemczech i wątpię, żeby po ukończeniu dobrej uczelni chciał zostać zawodowym szachistą.

Jeszcze 30-40 lat temu nasi zawodnicy byli lepsi od Włochów czy Francuzów. Teraz różnice się zatarły i to właśnie Francuzi mogą pochwalić się wieloma szanowanymi arcymistrzami.

Kończąc chciałbym wyrazić nadzieję, że poza dobrą pracą z kadrą i promowaniu szachów „centralnie” ktoś w końcu pomyśli o rozwoju prowincji, o materiałach dla małych klubów. Bez małych klubów nie będzie wielkich szachów. Wiedzą o tym pewnie działacze Polonii Warszawa, którzy przez lata zawodników „sprowadzali” z innych miejscowości.

Pozdrowienia z upalnej Szwajcarii
Marcin

Zapraszam do interesującej lektury wspomnień z bogatego szachowego życia Andrzeja Filipowicza.

Andrzej Filipowicz jako sędzia główny superturnieju w Dortmundzie 2011

Wspomnienia 1
Wspomnienia 2

Vishy Anand w YouTube
Vishy Anand w polskiej Wikipedii

Polanickie wspomnienia.

W 1991 roku po raz kolejny odwiedziłem Polanicę Zdrój. Tym razem jednak jako „człowiek od wszystkiego” . Memoriał A. Rubinsteina został reaktywowany, ale termin był wrześniowy.
Rundy rozgrywane były po południu i okazało się, że sala turniejowa „nie trzymała ciepła”. Konstrukcja ściany zewnętrznej charakteryzuje się dużą przeszkloną powierzchnią, przez którą słońce wślizgiwało się na szachownice arcymistrzów, ale ciepło okazało się deficytem.
Pierwszy zmarzł świetnie mówiący po polsku, Oleg Romaniszyn. Miał najbliżej do drzwi wejściowych, które często otwierały się dzięki miłośnikom królewskiej gry.
Oczywiście sala wyposażona była wówczas w „grzejniki” w postaci żeliwnych długich segmentów, raczej montowanych w robotniczych pakamerach a nie w salach koncertowych!
Cóż było robić, były one ledwie letnie, a zapewnienia organizatorów, że palą, żywcem przypominały odpowiedź palacza z kultowego „Misia”:” Pani kierowniczko pani się pyta czy ja palę?”- pytał palacz trzymając ramieniem słuchawkę i odpalał kolejnego papierosa od papierosa. Dr A. Filipowicz powiedział krótko: Andrzej zrób coś z tym!
Przypadła mi więc w udziale wizyta w kotłowni pobliskiego DW nr 1, skąd miało płynąć kojące „ciepełko” do sali koncertowej. Byłem zaskoczony pozytywnie rozmiarem kotła, spodziewając się jakiegoś zabytku. Spojrzałem na manometr, zajrzałem na palenisko i już wiedziałem. Okazało się, iż po krótkim i owocnym szkoleniu, które udało mi się przeprowadzić, palacz zmienił bieg rusztu na szybszy i ciepło popłynęło..

W turnieju polanickim brał udział (trzykrotnie) Andras Adorjan. Prócz gry w szachy zajmował się swoistym „marketingiem”. Rozdawał miłośnikom szachów folder „Black is OK”, w skład którego wchodził także komplecik plastikowych figur i szachownicy. Załączam fotografie tego cuda.
Sam arcymistrz sprawiał dziwne wrażenie. Ponieważ przygotowywałem salę do kolejnych rund, miałem możliwość obserwowania go przed rundami. Pojawiał się najwcześniej, zasiadał przy swoim stoliku i odprawiał swoiste czary. Okazało się, że jest zwolennikiem eliksirów i maści z tajemniczych węży. Pachniało to dziwnie a on smarował sobie skronie i przy okazji figury, ale raczej przeciwnika..
Widocznie jednak były one niezbyt dobrej jakości, zaWĘŻAły go, i po zdobyciu 6 punktów nawet nie załapał się na pudło. Może podziałały na przeciwników, zwłaszcza polaka Roberta Kuczyńskiego, który wypełnił normę arcymistrzowską.
Zresztą przyniósł szczęście w 1970 roku Wł. Schmitdowi, który wówczas także wypełnił normę arcymistrzowską.
W nawiązaniu do smarowania zdarzyła mi się komiczna sytuacja: na jednym z turniejów najmłodszy uczestnik, klęczący na krzesełku, jest obserwowany przez kibiców w końcowej fazie partii. Jednym z obserwatorów jest emerytowany nauczyciel, który z niezmiernie poważną miną zwraca się do mnie:
-Panie Andrzeju, ten dzieciak oszukuje!!
Spoglądam na szachownicę, na nauczyciela, znów na szachownicę!
-Ależ skądże- stwierdzam..Na czym polega to oszustwo?
-No przecież on dłubie w nosie i potem figury się kleją!!- odpowiedział poważnie emeryt.
Ledwie powstrzymałem się od głośnego wybuchu śmiechu a on razem ze mną – dałem się nabrać.

Andrzej Sobolewski
Czerwiec 2011

Andras Adorjan