Do napisania tego krótkiego artykułu skłoniła mnie niedawna wypowiedź Grzegorza Mazura: Link. której treść zacytuję w całości: „Krzysztof Pytel: „Akiba Rubinstein czyli o sztuce rozgrywania końcówek” – darzę największym sentymentem raz, że to moja pierwsza szachowa książka, po wtóre, że pomogła mi zrozumieć szachy. Zrozumiałem, że szachy to nie warcaby i grając na bezmyślne „zbijanki” wcale nie kończę gry pewnym remisem. Przeciwnie: w końcówkach gra się tak naprawdę zaczyna. Tego mnie nauczyła ta książka i tak mi już zostało do dziś”. Nie chciałbym aby mój poniższy tekst został odebrany przez Pana Grzegorza jako atak na jego osobę, jednak pozwolę sobie na pewną polemikę z jego poglądami.
Szachy są syntezą trzech faz gry, wzajemnie przenikających się i uzupełniających. Końcówki są jedną z nich, ale rządzącą się specyficznymi prawami. Dlatego wydaje mi się, że ich zrozumienie nie gwarantuje zrozumienia całości szachów, lecz jedynie pewnego fragmentu. Oczywiście słuszne jest stwierdzenie pana Grzegorza, iż końcówek (bądź przejścia do nich) nie należy traktować jako prostych „zbijanek”, czyli mechanicznego upraszczania materiału systemem „jeden za jednego”, bez względu na wartość bierek. Wręcz przeciwnie, w tej fazie gry należy być bardzo rozważnym, gdyż często uwidacznia się tu, skrywana poprzednio, wartość poszczególnych bierek. Wtedy odkrywamy siłę wież działających na otwartych kolumnach i rzędach oraz siłę gońców na otwartych przekątnych. Zauważamy różnicę w wartości bojowej pionów odstałych i dochodzących.
Pomimo niewątpliwej wagi gry końcowej nie mogę zgodzić się z panem Grzegorzem i jego stwierdzeniem, iż w końcówce gra dopiero zaczyna się. Kończy się!, a nie zaczyna! Końcówka jest finalizowaniem gry, w której realizujemy przewagę pozycyjną lub materialną, wypracowaną w debiucie i fazie środkowej. Partii szachowej nie rozpoczynany przecież od końcówki. Wydaje mi się, że postawa reprezentowana między innymi przez pana Grzegorza jest wynikiem nauczania szachów według zasad starej (żeby nie powiedzieć, przestarzałej) szkoły szachowej. Powszechnie znany jest fakt, iż dawni wielcy mistrzowie naszej gry, zalecali jej naukę właśnie od przyswojenia sobie końcówek. Ale dlaczego zaczynać naukę gry od jej końca? Przecież naturalną rzeczą jest porządek: początek (debiut) – środek (gra środkowa) – koniec (gra końcowa). Aby nauczyć się szachów i całościowo pojąć tą grę, należałoby położyć nacisk na równomierne poznawanie wszystkich wymienionych etapów. Oczywiście mam na myśli naukę szachów i doskonalenie się w tej grze.
Oddzielnym zagadnieniem jest przygotowanie szachowe osób bardzo zaawansowanych w tej grze. Od wielu lat obserwujemy sytuacje, gdy arcymistrzowie którzy zaniedbują pracę nad fazą początkową gry (debiutami), przegrywają już na starcie. Bez wypracowania sobie dobrego początku partii (dominacja pozycyjna, materialna, itp.), dalsza jej część często ma charakter agonii. Wtedy do końcówki może po prostu w ogóle nie dojść. Bez względu na to jak dobrze zawodnik opanował technikę gry końcowej, nie wykorzysta tu swojej wiedzy ani techniki, bo przeciwnik zdusił go już dawno, albo w debiucie, albo w grze środkowej.
Jako ilustrację tego problemu można podać przykład ze sportów motorowych, np. wyścigów Formuły 1. Ten z zawodników który zajmie wiodące miejsce (wyłaniane w odpowiednich eliminacjach), tzw. „pole position”, otrzymuje znaczną przewagę już na starcie. Zresztą często słyszymy jak komentator sportowy tuż po wystartowaniu zawodników informuje nas, że zaczęła się walka o zajęcie przez nich jak najlepszego miejsca w grupie rozpędzających się maszyn. Rajdowcy wiedzą, że dobry start to połowa sukcesu. Jeżeli już na początku wyścigu kierowca przegra swój „debiut”, wtedy trudno mu będzie nadrobić straty w wyścigu, o „końcówce ” na mecie w ogóle nie wspominając.
Krzysztof Kledzik
